Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Terugblik
We starten in deze paragraaf in het jaarverslag met een terugblik op de risico's 2023.
Van de risico's uit de paragraaf Weerstandsvermogen van de begroting 2023 deden de volgende risico's zich daadwerkelijk voor:

• Grondexploitatie: door de stijging van rente en een toename van de plankosten moesten we in 2023 een hogere verliesvoorziening treffen voor verliesgevende projecten en in een enkel geval de tussen.
• Hogere lasten als gevolg van te betalen vennootschapsbelasting: de voorlopige aanslag 2023 was met 635.000 euro fors. We onderzoeken nog of de definitieve aanslag als gevolg van de uitkomsten van de grondexploitatie lager wordt.
• Hogere uitgaven voor jeugd en Wmo, de werkelijke uitkomst met een nadeel van 2.089.000 is fors nadeliger dan het ingeschatte risico voor het niet realiseren van de taakstelling.
• Hogere lasten bij verbonden partijen: Werkzaak, ODR en BSR.

Ook in 2023 hadden we te maken met prijsstijgingen. Deze konden we opvangen binnen de stelpost loon- en prijsstijgingen.

Vooruitblik
De vooruitblik gaat uit van de actualisatieslag die we deden op de risico's van de begroting 2024.
 In totaal identificeerden we 39 risico's. Voor de leesbaarheid van deze paragraaf beschrijven we in het risicoprofiel alleen de 10 risico's met het grootste effect op het weerstandsvermogen. Voor de bepaling van het weerstandsvermogen rekenen we wel alle risico's door.  Dit doen we met behulp van een Monte Carlo simulatie, die we ook gebruiken voor het bepalen van de benodigde risicoreserve voor de grondexploitatie. De uitkomst van de Monte Carlo simulatie voor de risico's, exclusief grondexploitatie, is 12.506.000 euro. Het risicoprofiel van de grondexploitatie is 6.445.000 euro, waardoor het totale risicoprofiel van de gemeente 18.951.000 bedraagt.

Top 10 financiële risico's

Toelichting risico's
Sanering komt voor rekening van gemeente
Bij de milieusanering in Spijk is er een risico dat de gemeente probleemeigenaar wordt. De kosten voor het uitvoeren van de sanering kunnen hoog zijn. Dat heeft impact op het weerstandsvermogen van de gemeente. De gemeenteraad besloot daarom op 27 juni 2023 om een tijdelijke impuls in de vorm van een lening voor de toekomstige gebiedsontwikkeling op het gebied van sport, toerisme en recreatie en energietransitie in combinatie met het oplossen milieuprobleem in Spijk aan te merken als een publieke taak. Op grond hiervan heeft het college besloten om een samenwerkingsovereenkomst met The Dutch en ESG aan te gaan waarin nadere afspraken zijn gemaakt over de doelen, samenwerking en de termijn van realisatie van de aangemerkte projecten waaronder het oplossen van het milieuprobleem. Voor het verstrekken van de lening is een overeenkomst tot geldlening vastgesteld met een aantal waarborgen indien de afspraken of terugbetaling niet nagekomen worden. Een belangrijke waarborg is het hypotheekrecht dat de gemeente kan opeisen. De lening wordt over een termijn van 7 jaar terugbetaald. Met het verstrekken van de lening en het sluiten van de samenwerkingsovereenkomst zijn er voor de gemeente zekerheden ingebouwd dat de partijen ESG en The Dutch het milieuprobleem gaan oplossen waardoor de maatschappelijke risico’s worden verminderd. Vanwege de samenwerkingsovereenkomst en de startfase van de samenwerking verlagen we voor de begroting de kans van optreden van het risico van 70% naar 50% en het bedrag naar een verwachte waarde van 5 miljoen en een maximale waarde van 15 miljoen euro.

Niet volledig of vertraagd realiseren structurele taakstelling
Het gaat om de taakstelling op de kosten van de Wmo en jeugdzorg, zoals opgelegd bij West Betuwe Financieel in Evenwicht. Bij het opmaken van de jaarrekening 2023 is gebleken dat er een forse overschrijding was op de zorgkosten voor Wmo en jeugdzorg. Dit heeft enerzijds te maken met de vergrijzing (Wmo) en anderzijds doordat de duur en intensiteit van trajecten in de jeugdzorg is toegenomen. Ook laten de nieuwe inkoopcontracten nog niet direct een afname van de zorgkosten zien. We stellen een herstelplan op om de kosten terug te dringen, maar het risico bestaat dat de eerder opgelegde taakstelling niet of niet volledig kan worden gerealiseerd. De kans hierop schatten wij voor 2024 op 90%.

Aantal cliënten Jeugd doorverwezen door derden
Dit betreft het risico dat de significante toename van het aantal vragen naar specialistische voorzieningen in 2023 zich onverminderd doorzet in 2024.
In het laatste kwartaal van 2023 was er een significante toename te zien van jeugdigen die gebruik maken van deze vormen van zorg. In januari 2023 maakten 32 jeugdigen gebruik van deze intensieve vorm van zorg. In december waren dit er ruim 200. Belangrijk om te benadrukken is dat de verwijzingen voornamelijk afkomstig zijn van Gecertificeerde Instellingen (GI’s)2 en medisch specialisten, waarbij slechts 14% door team sociaal wordt
verwezen. Hierdoor is deze categorie minder beïnvloedbaar door de gemeente. We schatten de kans dat het risico zich voordoet op 70%.

Personeelstekorten bij zorgaanbieders
De krapte op de arbeidsmarkt in de zorgsector is urgent en dagelijks voelbaar. Het risico bestaat dat de formatie niet op orde is, er gaten vallen en afgesproken prestaties om die reden niet kunnen worden gerealiseerd. Wij zien hierdoor wachtlijsten bij zorginstellingen ontstaan. Omdat de gemeente verantwoordelijk is voor die cliënten die nog niet door de instellingen geholpen kunnen worden lopen de wachtlijsten bij het gemeentelijk Team Sociaal óók op. Hierdoor kunnen ook de problemen van de cliënten veranderen met onvoorspelbare financiële effecten. Een oplossing, die we kunnen inzetten en ook extra geld kost, is het extra inhuren van capaciteit bij Team Sociaal. De kans van optreden van het risico is zeer groot, 90%.

Niet realiseren door Rijk opgelegde bezuinigingen
Het Rijk verwacht dat gemeenten 1 miljard euro kunnen besparen op jeugzorg (overeengekomen dossiers met VNG). Wij weten niet welke dossiers dit zijn en boeken de besparing nu ook in als te realiseren. Feitelijk is dit een ophoging van de taakstelling waarvoor eventueel een beleidsaanpassing nodig is. Aandeel West Betuwe loopt op van 790.000 euro in 2024 tot ruim 2 miljoen euro in 2027. We schatten de kans dat de besparing niet gerealiseerd wordt op hoog, 70%.

Verlofstuwmeer personeel
Vanwege de fusie en de hoge werkdruk heeft een aantal medewerkers een stuwmeer aan bovenwettelijke verlofuren opgebouwd. Hiervoor hebben we, met uitzondering van het aandeel dat actief gespaard wordt, geen voorziening of reserve opgenomen. In totaal bedraagt het stuwmeer aan het einde van 2022 in geld een bedrag van 1.200.000 euro. Niet alle medewerkers zullen dit stuwmeer in 2024 opnemen, daarom verwachten we een bedrag van 300.000 euro en schatten we de kans dat dit risico zich voordoet op 50%.

Hogere lasten als gevolg van te betalen Vennootschapsbelasting
De gemeente moet Vennootschapsbelasting betalen over behaalde winst op economische activiteiten. In West Betuwe is de grondexploitatie de voornaamste economische activiteit. Voor het bepalen van de fiscale winst gelden andere regels dan het Besluit begroten en verantwoorden. De omvang van de  kosten van de Vennootschapsbelasting is vooraf moeilijk in te schatten.  In 2024 onderzoeken we wel hoe we hier beter op kunnen sturen.

Hogere lasten als gevolg van de risico analyse van de AVRI
De AVRI heeft in haar paragraaf weerstandsvermogen in de jaarstukken beschreven in hoeverre de risico's niet zijn afgedekt. Het aandeel van de gemeente West Betuwe in dat bedrag is maximaal 500.000. De kans dat dit risico optreedt, schatten wij op gemiddeld, 50%.

Derving legesinkomsten door invoering Wet kwaliteitsborging bouw
Op 1 januari 2024 treedt (gekoppeld aan de Omgevingswet) de Wet kwaliteitsborging bouw (Wkb) in werking. Deze Wkb heeft tot gevolg dat gemeenten (of uitvoeringsdiensten) voor omgevingsvergunningsaanvragen in gevolgklasse 1 de bouwtechnische toets niet meer uitvoeren, wat leidt tot minder verhaalbare legeskosten. Uit berekeningen (op basis van huidige hoeveelheid aanvragen) blijkt dat dit leidt tot een structurele derving van 250.000 tot 500.000 euro per jaar. Mogelijk wordt (een deel van) de derving van de leges door de Wkb door het Rijk gecompenseerd. Dat wordt een half jaar voor inwerkingtreding van de wet bekendgemaakt. De kans dat dit risico zich daadwerkelijk voordoet, waarderen we daarom op 50%.

Niet kunnen invullen openstaande vacatures noch kunnen inhuren
Door de krapte op de arbeidsmarkt voor werkgevers blijven vacatures (langdurig) openstaan. Dit veroorzaakt regelmatig de nodige inzet van inhuurpersoneel. Daar waar ook inhuur niet beschikbaar is leidt dit tot een hogere belasting van collega’s met als gevolg een risico op verzuim en niet uitgevoerde werkzaamheden. Ofwel tot hogere kosten van inhuur. De kans is zeer groot dat dit risico zich voordoet. Momenteel en de komende jaren blijft de arbeidsmarkt voor werkgevers erg moeilijk. Indien er gemiddeld 4 vacatures niet of langdurig niet ingevuld kunnen worden dient rekening te worden gehouden met dubbele loonkosten (het beschikbare vacaturegeld is reeds begroot). Mocht als gevolg van de niet ingevulde vacatures verzuim bij eigen personeel ontstaan door verhoogde werkdruk zal het verzuimpercentage stijgen. Het totale risico loopt op tot 500.000 euro. Omdat we sinds 2023 actief inzetten op het nieuwe concept Flexibele kern en uitgebreide arbeidscommunicatie schatten we de kans dat het risico optreedt op 50%.

Risico' s  grondexploitatie
Naast de risico’s in de tabel is voor de grondexploitatie berekend welke risicoreserve nodig is. Deze berekening is gemaakt op basis van een zogenoemde Monte Carlo simulatie, waarbij de risico's veelvuldig worden doorgerekend. Op de uitkomst van die berekening passen we geen weging meer toe.  In het meerjarenprogramma grondexploitatie (MPG) is hiervoor een bedrag berekend van in totaal 6.445.000 euro. Hiervan is een bedrag van 2.486.000 berekend voor de risico's van bedrijventerreinen, voornamelijk Hondsgemet noord. Voor 3.959.000 zijn er risico's bij de woningbouwprojecten. Dit risicobedrag betreft voornamelijk De Plantage en Molenblok. Als gevolg van verwerking van de opgetreden risico's rondom rentestijging en plankosten in de grondexploitatie, is het risicobedrag afgenomen. Er is een algemene reserve grondexploitatie, die na de bestemming van het resultaat 2023 niet voldoende is om de risico’s in de grondexploitatie te kunnen opvangen. Een bedrag van 873.000 zal derhalve door de algemene reserve moeten worden opgevangen, wanneer deze risico's zich voordoen.